کارگاه تشریح مغز

زیست شناسی مهم ترین درس برای دانش آموزان رشته تجربی است. تشریح گیاهان و بدن انسان از سرفصل های این واحد درسی است که خود به زیرمجموعه های فراوانی تقسیم می شود. بررسی رشته های عصبی، سیستم ایمنی، تشریح مغز، تشریح قلب و … مورد تدریس و گفتگو قرار میگیرد. دبیرستان بهارستان با تاکید آموزش عملی در کنار آموزش تئوری باعث درک بهتر موضوع میشود. کارگاه تشریح مفز توسط استاد برجسته زیست شناسی جناب آقای وارسته برای دانش آموزان رشته تجربی برگزار شد.

 

مغز در استخوان‌های جمجمه قرار داشته و توسط آن‌ها محافظت می‌شود. مخ، بزرگترین بخش از مغز انسان بوده و شامل دو نیمکره است. هستهٔ داخلی هر نیم‌کره از ماده سفید و سطح خارجی – قشر مغز – از ماده خاکستری تشکیل شده‌است. قشر مغز دارای لایه‌ای خارجی به نام نئوکورتکس و لایه‌ای داخلی به نام آلوکورتکس است.

 

نمو مغز مهره دارن

۱. مغز مهره داران در دوران جنینی شامل سه بخش مغز جلویی ، مغز میانی و مغز عقبی تشکیل شده است.

۲. از رشد و تمایز مغز جلویی (پروزانسفال) مغز اول یا مغز قدامی (تالنسفال) و مغز دوم یا مغز واسطه ای (دیانسفال) ایجاد میشود.

۳. از رشد و تمایز مغز میانی (مزانسفال) مغز سوم یا مغز میانی ایجاد میشود و توسعه بیشتری مییابد.

۴. از رشد مغز عقبی (رومبانسفال) مغز چهارم (متانسفال) یا مغز خلفی و مغز پنجم (میال نسفال) یا مغز نخایی شکل میگیرد.

۵. از نمو مغز اول نیمکره های مخ، اجسام مخطط، لوب های بویایی، بطن اول و دوم شکل میگیرد.

۶. از نمو مغز دوم هیپوفیز، ایپیفیز، تاالموس و بطن سوم شکل میگیرد.

۷. از نمو مغز سوم پایک های مغزی، برجستگی های چهارگانه و مجرای سیلویوس شکل میگیرد.

۸. از نمو مغز چهارم برجستگی حلقوی (پل)، مخچه و قسمتی از بطن چهارم شکل میگیرد.

۹. از نمو مغز پنجم پیاز مغز تیره (بصل النخاع) و قسمتی از بطن چهارم شکل میگیرد.

* بر اساس اطلاعات کتاب درسی مغز از سه بخش مخ ، مخچه و ساقه مغز (مغز میانی، پل و بصل النخاع) ایجاد شده است *

 

مغز در داخل جمجمه جای گرفته و توسط پرده هایی به نام مننژ پوشیده شده. این پرده شامل ۳ لایه است که سخت شامه که این لایه به سطح داخلی جمجمه چسبیده است.
پرده های مغزی عبارتند از:
۱.نرم شامه piamatter
۲.عنکبوتیه arachnoid
۳.سخت شامه puramatter
لایه ی بعدی لایه ی عنکبوتیه است که بین نرم شامه و سخت شامه قرار دارد و در این فضا مایع مغزی – نخاعی قرار دارد , لایه ی داخلی نرم شامه است.

 

 

سلول‌های مغز
مغز از دو نوع سلول تشکیل شده است: سلول‌های عصبی (nerve cells) (نورون‌ها) و سلول‌های گلیا.
سلول‌های عصبی

نورون‌ها اندازه‌ها و اشکال زیادی دارند، اما همگی از یک جسم سلولی، دندریت و آکسون تشکیل شده‌اند. نورون اطلاعات را از طریق سیگنال‌های الکتریکی و شیمیایی منتقل می‌کند. سعی کنید سیم کشی برق خانه خود را به تصویر بکشید. یک مدار الکتریکی از سیم‌های متعددی تشکیل شده است که به‌گونه‌ای به هم وصل شده‌اند که وقتی یک کلید روشن می‌شود، یک لامپ روشن می‌شود. نورونی که برانگیخته است، انرژی خود را به نورون‌های مجاور خود منتقل می‌کند. نورون‌ها انرژی یا «صحبت» خود را از طریق یک شکاف کوچک به نام سیناپس به یکدیگر منتقل می‌کنند.

یک نورون بازوهای زیادی به نام دندریت دارد که مانند: آنتن‌هایی عمل می‌کنند که پیام‌های سلول‌های عصبی دیگر را دریافت می‌کنند. این پیام‌ها به بدنه سلولی ارسال می‌شوند، که تعیین می‌کند آیا پیام باید همراه باشد یا خیر. پیام‌های مهم به انتهای آکسون منتقل می‌شود، جایی که کیسه‌های حاوی انتقال دهنده‌های عصبی به سیناپس باز می‌شوند. مولکول‌های انتقال‌دهنده عصبی از سیناپس عبور می‌کنند و در گیرنده‌های خاصی روی سلول عصبی گیرنده قرار می‌گیرند که آن سلول را تحریک می‌کند تا پیام را منتقل کند.

سلول‌های گلیا

گلیا (کلمه یونانی به معنی چسب) سلول‌های مغزی هستند که تغذیه، محافظت و پشتیبانی ساختاری را برای نورون‌ها فراهم می‌کنند. حدود ۱۰ تا ۵۰ برابر بیشتر از سلول‌های عصبی گلیا وجود دارد و شایع‌ترین نوع سلول‌های درگیر در تومورهای مغزی هستند. آستروگلیا یا آستروسیت‌ها مراقب هستند آن‌ها سد خونی مغز را تنظیم می‌کنند و به مواد مغذی و مولکول‌ها اجازه می‌دهند با نورون‌ها تعامل داشته باشند.

آن‌ها هموستاز، دفاع عصبی و ترمیم، تشکیل اسکار را کنترل می‌کنند و هم‌چنین بر تکانه‌های الکتریکی تأثیر می‌گذارند. سلول‌های الیگودندروگلیا ماده‌ای چرب به نام میلین ایجاد می‌کنند که آکسون‌ها را عایق می‌کند و به پیام‌های الکتریکی اجازه می‌دهد سریع‌تر حرکت کنند. سلول‌های اپاندیمال بطن‌ها را می‌پوشانند و مایع مغزی نخاعی (CSF) ترشح می‌کنند. میکروگلیا سلول‌های ایمنی مغز هستند که از آن در برابر مهاجمان محافظت می‌کنند و زباله‌ها را تمیز می‌کنند. سیناپس‌ها را هم هرس می‌کنند.

لوب های پیشانی

جداری، گیجگاهی و پس سری چهار لوب تشکیل دهنده مخ هستند. لوب‌های پیشانی (Forehead lobes) که مستقیماً در پشت پیشانی قرار دارند، بزرگ‌ترین لوب‌های مغز انسان هستند. لوب‌های فرونتال در درجه اول مسئول کنترل زبان، عملکرد حرکتی و فرآیندهای شناختی مختلف از جمله خودآگاهی، خلق و خو، عاطفه، حافظه، توجه و هم‌چنین استدلال اجتماعی و اخلاقی هستند.

لوب فرونتال

در لوب فرونتال (Frontal lobe) ناحیه بروکا قرار دارد که مسئول تولید گفتار است. در لوب‌های جداری که در نزدیکی مرکز مغز بین لوب‌های پیشانی و پس سری قرار دارند، مسئول تفسیر عملکردهای حسی و حافظه مختلف هستند.

لوب‌های تمپورال

در واقع لوب‌های تمپورال (Temporal lobes) که معمولاً به آن نئوکورتکس می‌گویند، نزدیک به قاعده جمجمه قرار دارد. در لوب گیجگاهی ناحیه ورنیکه قرار دارد که به افراد امکان می‌دهد زبان گفتاری و نوشتاری را بفهمند. لوب گیجگاهی علاوه بر پردازش گفتار، اطلاعات حسی را نیز پردازش می‌کند که به حفظ خاطرات، زبان‌ها و احساسات کمک می‌کند.

لوب پس سری

این لوب، لوب چهارم و آخر مخ، لوب پس سری (Lobe behind the head) است که کوچک‌ترین لوب مخ است و قسمت دمی مغز را تشکیل می‌دهد. وظیفه اصلی لوب اکسیپیتال تفسیر اطلاعات بصری است.

مخچه در آناتومی مغز

بزرگ‌ترین مغز عقبی مخچه (Cerebellum) است. با دریافت اطلاعات حرکتی از هر دو قشر مغز و ساختارهای اسکلتی عضلانی بدن، مخچه این سیگنال‌ها را برای حفظ راه رفتن و وضعیت بدن انسان در حرکت هماهنگ می‌کند. اگرچه مخچه به خودی خود انقباض عضلانی را آغاز نمی‌کند، اما با کنترل تون عضلانی به پالایش و دقت فعالیت حرکتی کمک می‌کند. مخچه علاوه بر نقشی که در کنترل تعادل و تنظیم حرکت حرکتی دارد، در تنظیم ترس و سایر عملکردهای شناختی مانند توجه، زبان و پاسخ انسان به لذت نیز نقش دارد.

 

* ساقه مغز جزو مهمی از آناتومی مغز انسان است *

مخچه و نخاع توسط ساقه مغز(Brainstem) به نیم‌کره‌های مغز متصل می‌شوند. ساقه مغز را می‌توان به چهار بخش مجزا طبقه بندی کرد که شامل دیانسفالون، مغز میانی، پونز و بصل النخاع است. دیانسفالون که بالاترین بخش ساقه مغز است، به چهار قسمت تقسیم می‌شود که شامل اپی تالاموس (Epithalamus)، ساب تالاموس (Subthalamus)، هیپوتالاموس (Hypothalamus) و تالاموس (Thalamus) می‌شود.

ساقه مغز این عملکردهای حیاتی بدن را کنترل می‌کند:

نفس کشیدن
آگاهی
عملکرد قلب
حرکات غیر ارادی عضلات
قورت دادن
حرکت چشم و دهان
رله حسی (درد، گرما، صدا و…)
گرسنگی
تالاموس

که بزرگ‌ترین بخش دیانسفالون است، به عنوان یک نقطه رله برای تمام اطلاعات حسی که وارد قشر مغز می‌شود و در نهایت برای پردازش به مغز منتقل می‌شود، عمل می‌کند. هیپوتالاموس هم‌چنین اطلاعات حسی دریافتی را پردازش می‌کند. با این حال، تمام اطلاعات پردازش شده توسط هیپوتالاموس از سیستم عصبی خودمختار (ANS) مشتق شده است.

هیپوتالاموس

در نتیجه، هیپوتالاموس علاوه بر حفظ دمای بدن فرد، عادات غذایی، رفتار جنسی و الگوهای خواب را حفظ می‌کند. علاوه بر این، ترشحات غده هیپوفیز، که از یک گسترش رو به پایین هیپوتالاموس ایجاد می‌شود، توسط هیپوتالاموس کنترل می‌شود.

مغز میانی

که دیانسفالون را به پلک متصل و حرکت چشم را کنترل می‌کند، در حالی که مغز میانی (Midbrain) در تنظیم حرکات چشم و صورت، شنوایی و تعادل و هم‌چنین تمام اطلاعات حسی پردازش شده توسط اعصاب صورت نقش دارد.

بصل النخاع

که بین پونز و نخاع قرار دارد و بنابراین پایین‌ترین قسمت ساقه مغز است، عملکردهای خودمختار مانند: ت

 

 

اعصاب جمجمه

مغز از طریق طناب نخاعی و دوازده جفت اعصاب جمجمه‌ای با بدن ارتباط برقرار می‌کند. ده جفت از دوازده جفت اعصاب جمجمه‌ای که شنوایی، حرکت چشم، احساسات صورت، چشایی، بلع و حرکت ماهیچه‌های صورت، گردن، شانه و زبان را کنترل می‌کنند از ساقه مغز منشا می‌گیرند. اعصاب جمجمه‌ای برای بویایی و بینایی از مغز منشا می‌گیرند.

مننژ

مغز و نخاع توسط سه لایه بافت به نام مننژ پوشیده و محافظت می‌شود. از بیرونی‌ترین لایه به سمت داخل عبارت‌اند از: سخت شامه، ماده عنکبوتیه و پیا ماتر.

دورا ماتر

غشایی قوی و ضخیم است که داخل جمجمه را نزدیک می‌پوشاند. دو لایه آن، دورا پریوستئال و مننژیال، با هم ترکیب شده و تنها برای تشکیل سینوس‌های وریدی از هم جدا شده‌اند. دورا چین‌ها یا محفظه‌های کوچکی ایجاد می‌کند. دو چین مخصوص دورال، فالک و تنتوریوم وجود دارد. فالک نیم‌کره راست و چپ مغز و تنتوریوم مخچه را از مخچه جدا می‌کند.

ماده آراکنوئید در آناتومی مغز انسان

غشایی نازک و تار مانند است که تمام آناتومی مغز را می‌پوشاند. عنکبوتیه از بافت الاستیک ساخته شده است. فضای بین دورا و غشای عنکبوتیه را فضای ساب دورال می‌نامند.

پیا ماتر

سطح مغز را به دنبال چین‌ها و شیارهای آن در آغوش می‌گیرد. پیا ماده دارای رگ‌های خونی زیادی است که به اعماق مغز می‌رسد. فضای بین عنکبوتیه و پیا را فضای زیر عنکبوتیه می‌گویند. اینجا جایی است که مایع مغزی نخاعی حمام می‌کند و مغز را بالشتک می‌کند.

 

 

 

جهت مشاهده اخبار بهارستان دوره دوم – تجربی اینجا کلیک کنید